Η Ιστορία και η κουλτούρα των βοτάνων στους λαούς-Μέρος 3

Κινέζικη Βοτανική Θεραπευτική

Η παραδοσιακή Κινέζικη ιατρική είναι ένα αρχαίο θεραπευτικό σύστημα με αρχές χιλιάδες χρόνια πριν, περίπου στο 2500π.Χ. Τα κείμενα που γράφτηκαν τότε μελετώνται ακόμα και εφαρμόζονται από τους επαγγελματίες ιατρούς, και ενώ έχουν γίνει πολλές προσθήκες στη βασική φιλοσοφία πολύ λίγα έχουν αφαιρεθεί. Στην Κινέζικη ιατρική, η ασθένεια θεωρείται σημείο δυσαρμονίας σε ένα άτομο ως σύνολο, έτσι το έργο που καλείται να επιτελέσει ο Κινέζος γιατρός είναι πάντα η αποκατάσταση της αρμονίας και της ισορροπίας ώστε να επιτραπεί στους θεραπευτικούς μηχανισμούς να λειτουργήσουν πιο αποδοτικά.
Τα βότανα κατέχουν κεντρική θέση στη θεραπεία, βοηθούμενα από άλλες θεραπείες όπως ο βελονισμός ή η εξειδικευμένη χειρομάλαξη. Τα τελευταία χρόνια, ηΔύση εξοικειώθηκε περισσότερο με τις Κινέζικες βοτανικές παραδόσεις που χρησιμοποιούνται σήμερα από πολλούς κατάλληλα εκπαιδευμένους επαγγελματίες γιατρούς.

Οι Αρχές της Κινέζικης Ιατρικής

-Η Θεωρία των Στοιχείων

Όπως και η παλιά Ελληνική Φιλοσοφία, η Κινέζικη παράδοση βασίζεται στη θεωρία των στοιχείων (που είναι πέντε στο μοντέλο αυτό, ενώ τα Ελληνικά είναι τέσσερα) που χρησιμοποιείται για να εξηγήσει κάθε αλληλεπίδραση μεταξύ του ανθρώπου και του περιβάλλοντος του.
Τα στοιχεία αυτά, που είναι το ξύλο, η φωτιά, η γη, το μέταλλο και το νερό, θεωρείται ότι σχετίζονται, με το ξύλο να ενθαρρύνει τη φωτιά, τη φωτιά να αναλύεται στη γη, τη γη να δίνει μέταλλο και το μέταλλο να παράγει νερό (δηλαδή όπως υγροποίηση σε μια ψυχρή μεταλλική επιφάνεια) και το νερό δίνει γένεση στο ξύλο προωθώντας την ανάπτυξη της βλάστησης.

Κάθε στοιχείο συνδέεται με ορισμένα σύνολα, που εκτείνονται από τα μέρη του ανθρώπινου σώματος και τα συναισθήματα ως τους ανθρώπινους ήχους, τις εποχές, τα χρώματα και τις γεύσεις, και όλες αυτές οι συνδέσεις στηρίζονται σε μια απλή λογική.
 Το ξύλο, για παράδειγμα, σχετίζεται με την άνοιξη και το πράσινο χρώμα, η φωτιά με το καλοκαίρι και το νερό με τους νεφρούς. Για να επικρατεί καλή υγεία, τα στοιχεία πρέπει να βρίσκονται σε αρμονία, αν ένα στοιχείο αποκτήσει υπερβολική βαρύτητα μπορεί να προκληθεί κάποια ασθένεια.

Οι Κινέζοι επαγγελματίες ιατροί συχνά ψάχνουν για την αιτία μιας αρρώστιας στο στοιχείο με το οποίο σχετίζεται: μια ηπατική νόσος (ξύλο), για παράδειγμα, μπορεί να οφείλεται σε ανεπάρκεια των νεφρών (νερό). Το ευαίσθητο στομάχι (γη) μπορεί να προκληθεί από υπερλειτουργικό συκώτι (ξύλο) που δεν είναι δυνατό να ελεγχθεί από τους ελαττωματικούς πνεύμονες.

- Γιν, Γιανγκ και Κι

Η Κινέζικη θεωρία των αντιθέτων – γιν (yin) και γιανγκ (yang) – συμπληρώνει τοβασικό μοντέλο των πέντε στοιχείων.
Σύμφωνα με τη θεωρία αυτή κάθε τι στον κόσμο και περιέχει και συμπληρώνεται από το πολικό αντίθετο του.
Το γιν θεωρείται θηλυκό,σκοτεινό και ψυχρό, ενώ το γιανγκ χαρακτηρίζεται ως αρσενικό, φωτεινό και θερμό.

Στην παραδοσιακή Κινέζικη ιατρική, για να διατηρηθεί η υγεία, το γιν και το γιανγκ πρέπει να βρίσκονται σε ισορροπία και πολλές ασθένειες μπορούν να αποδοθούν στην έλλειψη ή στην περίσσεια του ενός ή του άλλου παράγοντα.

Στα διάφορα μέρη του σώματος επίσης έχουν κυρίως γιν ή κυρίως γιανγκ χαρακτηριστικά: τα σωματικά υγρά, για παράδειγμα, είναι κυρίως γιν ενώ το κι (qi), η ζωτική ενέργεια, τείνει να είναι γιανγκ.
Το κι θεωρείται ότι ρέει σε ένα δίκτυο καναλιών ή ισημερινών σε όλο το σώμα και μπορεί να διεγερθεί με το βελονισμό.

Αρχαία Κινέζικη Ιατρική

Οι αρχές της Κινέζικης βοτανοθεραπευτικής χάνονται στα βάθη του μύθου.
 Ο θρυλικός Shen Nong, ο ‘‘θεϊκός καλλιεργητής’’ που ‘‘ανακάλυψε’’ την γεωργία αναγνώρισε πολλά φαρμακευτικά φυτά. Λεγόταν ότι ο Shen Nong δοκίμαζε ‘‘εκατοντάδες βότανα και ήπιε νερό από πολλές πηγές και πηγάδια έτσι ώστε να μπορούν οι άνθρωποι να ξέρουν ποια ήταν γλυκά και ποια πικρά’’.
Λέγεται ότι ανακάλυψε πως πίνετε το τσάι, όταν μερικά φύλλα τεϊόδενρου έπεσαν σε ένα τσουκάλι με νερό που έβραζε δίπλα.
Το όνομα του Shen Nong δόθηκε σε ένα Κινέζικο βιβλίο βοτανολογίας που γράφτηκε γύρω στο

200π.Χ.

Πατέρας της Κινέζικης ιατρικής θεωρίας είναι ο Κίτρινος Αυτοκράτορας, που λέγεται ότι έζησε γύρω στο 2500π.Χ. Το κλασικό κείμενο που φέρει το όνομα του, το Huang Ti Nei Ching Su Wen ή Κανόνας Εσωτερικής Παθολογίας του Κίτρινου Αυτοκράτορα χρονολογείται γύρω στο 1000π.Χ., μπορεί, ωστόσο, να αποτελεί γραπτή απόδοση της παλιάς προφορικής παράδοσης. Όπως και στη Δύση, η ιατρική της εποχής ήταν αξεχώριστη από τη φιλοσοφία και την παράδοση, και το Nei Ching είναι ένα

σημαντικό Ταοϊστικό κείμενο πλούσιο σε πνευματική σοφία.

Ιστορικά υπήρξαν πολλές διαφορετικές ιατρικές φιλοσοφίες και τεχνικές στην Κίνα, που ασκούσαν περιοδεύοντες γιατροί, βοτανοθεραπευτές ή σαμάνοι των χωριών. 

Οι Ταοϊστές φιλόσοφοι – γιατροί έγραψαν κλασικά ιατρικά κείμενα σε αυτούς προσέτρεχε η

αριστοκρατία σε περίπτωση αρρώστιας.

Σύγχρονη Κινέζικη Ιατρική

Παρόλο που μέχρι το 19ο αιώνα τα νοσοκομεία των Δυτικών ιατρικών αποστολών είχαν αρχίσει να καθιερώνονται ως εναλλακτική επιλογή, η παλιά ιατρική πρακτική επέζησε, αλλά δεν αναγνωρίστηκε ως εθνικό, πρότυπο ιατρικό σύστημα παρά μόνο στη δεκαετία του 1960 όταν ο Μάο Τσε Ντούνγκ ίδρυσε πέντε κολέγια παραδοσιακής Κινέζικης ιατρικής.

Σήμερα, την θεραπευτική παράδοση ακολουθούν παραδοσιακοί Κορεάτες,Βιετναμέζοι και Ιάπωνες ιατροί, καθώς και οι παλιές Κινέζικες ιατρικές οικογένειες, πολλές από τις οποίες έχουν  μεταναστεύσει στο Χονγκ Κονγκ, στη Σιγκαπούρη και στο Σαν Φρανσίσκο.

Η πρακτική της Κινέζικης Ιατρικής

-Θέρμανση έναντι ψύξης

Η Κινέζικη ιατρική αναγνωρίζει πέντε γεύσεις που χαρακτηρίζονται ως θερμές ή ψυχρές: οι πικάντικες και γλυκές γεύσεις θεωρούνται θερμές ενώ οι ξινές, πικρές και αλμυρές γεύσεις είναι πιο ψυχρές. Μερικά βότανα συνδυάζουν διαφορετικές γεύσεις: το όνομα wu wei zi (Schisandra chinensis) κυριολεκτικά σημαίνει ‘‘καρπός των πέντε γεύσεων’’. Τα χαρακτηριστικά αυτά καθορίζουν και το μέρος του σώματος στο οποίο δρατο βότανο.
Τα θερμά αντικείμενα, για παράδειγμα, ανυψώνονται ή επιπλέουν και έτσι τα πικάντικα και τα γλυκά βότανα επηρεάζουν τα ανώτερα και τα εξωτερικά μέρη του σώματος. Τα κρύα αντικείμενα βυθίζονται και έτσι τα ξινά, τα πικρά και τα αλμυράβότανα είναι πιο δραστικά για το κάτω μισό ή για το εσωτερικό του σώματος.
 Έτσι στα γιατρικά για την αρθρίτιδα, οι Κινέζοι προσθέτουν στο μίγμα giang huo αν πονάνε τα

χέρια, ενώ προτιμούν το du huo αν πονάνε οι γοφοί ή τα γόνατα, και αν έχει προσβληθεί όλο το σώμα βάζουν και τα δύο αυτά βότανα.

Οι καυτερές γεύσεις είναι διεγερτικές, οι ξινές προκαλούν συστολή, οι γλυκές είναι τονωτικές, οι πικρές στέλνουν το κι προς τα κάτω, ενώ οι αλμυρές είναι μαλακτικές.

-Χρήση βοτάνων

Οι Κινέζοι συνήθως χορηγούν τα βότανα σε πρότυπες συνταγές (οι εν χρήσει συνταγές είναι μερικές χιλιάδες) που προσαρμόζονται με μικρές αλλαγές στο ειδικό πρόβλημα κάθε ασθενή. Οι συνταγές μπορεί να περιέχουν μόνο δύο ή μέχρι και είκοσι βότανα και οι αλληλεπιδράσεις μεταξύ των διαφορετικών φυτών είναι τόσο σημαντικέςόσο και οι ιδιότητες του κάθε ενός ξεχωριστά. Το αποτέλεσμα είναι συχνά ένα ισχυρό

μίγμα με θεραπευτικές δράσεις, που όμως γενικά δεν επιδέχονται επιστημονική εξήγηση.

Τα βότανα γενικά χορηγούνται σε χάπια, σκόνη ή συνηθέστερα, στην μορφή αφεψήματος ή ‘‘σούπας’’ που οι ασθενείς βράζουν στο σπίτι για μια ώρα περίπου σε ειδικά πήλινα τσουκάλια που φυλάσσονται για το σκοπό αυτό.

Μερικές φορές μαγειρεύεται θεραπευτικός χυλός, σαν πόριτζ, με βότανα και ρύζι.

-Βότανα σε βοτανολογία

Στα παραδοσιακά Κινέζικα βοτανολόγια, στα χαρακτηριστικά ενός φυτού συμπεριλαμβάνονται πάντα η γεύση, η κυρίαρχη θερμοκρασία και γενικά κάποια ένδειξη του οργάνου και των ισημερινών στους οποίους δρα. Μερικές φορές είναι προφανές το πώς σχετίζονται τα χαρακτηριστικά αυτά: Το Κινέζικο huang lian, (Coptis chinensis), για παράδειγμα, είναι ένα πολύ μικρό βότανο, είναι ψυχρό και συνδέεται με τη καρδιά –χαρακτηριστικά σύμφωνα με το μοντέλο των πέντε στοιχείων. Χρησιμοποιούνται σε

καταστάσεις που συνδέονται με υπερβολική θερμότητα στην καρδιά που στηνπαραδοσιακή Κινέζικη ιατρική οδηγεί σε αϋπνία, ταχυπαλμίες και ερυθρίαση του προσώπου.

Το Bai shao yao είναι ξινό και χρησιμοποιείται ευρέως για ηπατικά προβλήματα –που και τα δύο χαρακτηρίζουν το στοιχείο ξύλο - ενώ πολλά θρεπτικά βότανα όπως το ρύζι ή η βρώμη και τα κύρια τονωτικά όπως το gingseng, χαρακτηρίζονται ως γλυκά και κάνουν καλό στο στομάχι και στη σπλήνα.