Φαρμακευτικά φυτά ή βότανα

Ορισμός: 

Φαρμακευτικό φυτό καλείται κάθε φυτό που περιέχει ένα ή περισσότερα δραστικά συστατικά τα οποία έχουν την ικανότητα να προλάβουν, να ανακουφίσουν ή να θεραπεύσουν ασθένειες. Αρωματικά φυτά είναι μια μεγάλη ομάδα φυτικών ειδών με κοινό χαρακτηριστικό την περιεκτικότητα αιθέριων ελαίων σε διάφορα μέρη τους. Γενικότερα ως αρωματικό φυτό θα μπορούσε να θεωρηθεί κάθε φυτό ποώδες ή ξυλώδες εφόσον διαθέτει ένα ή περισσότερα όργανα που είναι αρωματικά. Η χρήση του κοινού όρου φαρμακευτικά-αρωματικά φυτά δηλώνει ότι όπως τα αρωματικά φυτά έχουν φαρμακευτικές ιδιότητες, έτσι και τα φαρμακευτικά είναι συνήθως αρωματικά και δεν υπάρχει διαχωρισμός τους σε ξεχωριστές κατηγορίες.

Τα φαρμακευτικά φυτά πολύ συχνά ονομάζονται και βότανα. Ανατρέχοντας στον ορισμό του βοτάνου όπως αυτός δόθηκε από το λεξικό της Οξφόρδης βλέπουμε ότι βότανο είναι αυτό το φυτό του οποίου τα διάφορα μέρη ( φύλλα-μίσχοι-άνθη κλπ ) χρησιμεύουν ως τροφή ή θεραπεία χάρη στη μυρωδιά ή το άρωμά τους. Αν και στην εποχή μας ο όρος βότανο έχει περιοριστεί στα φυτά εκείνα που έχουν χρησιμοποιηθεί ευρέως ως πρώτη ύλη για τη δημώδη ιατρική και σύγχρονη φαρμακολογία, ανατρέχοντας στο παρελθόν βρίσκουμε ότι οι διαχωρισμοί των φυτών σε φρούτα, λαχανικά, θεραπευτικά και χόρτα ουσιαστικά δεν υπήρχαν.

 Καθώς γνωρίζουμε χρήσεις φυτών για θεραπευτικούς σκοπούς που πλέον δεν εφαρμόζονται, αλλά και καθώς ανακαλύπτονται ή ερευνώνται εκ νέου και σε σύγχρονες επιστημονικές βάσεις χρησιμότητες των διαφόρων φυτών στην πρόληψη ή ίαση ή απλά την περιποίηση και ενίσχυση του ανθρωπίνου σώματος, γίνεται και πάλι ολοένα και πιο αποδεκτή η διεύρυνση του όρου ή έστω η άμβλυνση μεταξύ των διαχωρισμών των φυτών στις κατηγορίες αυτές.Η αναβίωση του ενδιαφέροντος για τα φαρμακευτικά φυτά δεν έχει ένα προκαθορισμένο πλαίσιο αντιλήψεων και στόχων. Ωστόσο στην καθημερινή πράξη η κοινή αντίληψη περί «βοτάνου» έχει αποκτήσει πιο περιορισμένη και ειδικευμένη σημασία.

 Τα φυτά που είναι αποκλειστικώς εδώδιμα αποκλείονται από την κατάταξή τους στα φαρμακευτικά αν και ιστορικά στοιχεία μας δίνουν πληροφορίες για χρήσεις κάποιων εξ αυτών στο παρελθόν και για ιαματικούς σκοπούς. Τα φυτά συνιστώνται από ειδικούς- γιατρούς , διαιτολόγους κ.α. ακόμα και ως εδώδιμα λόγω συγκεκριμένων ιδιοτήτων τους και λόγω συστατικών τους που δρουν προληπτικά για ασθένειες ή ενισχυτικά στον ανθρώπινο οργανισμό ενώ συνεχώς προκύπτουν και νέα στοιχεία που εμπλουτίζουν την ήδη μακροσκελή λίστα των ωφελειών από την κατανάλωσή τους.

 Εδώδιμα λαχανικά όπως η ντομάτα και το μπρόκολο πρέπει να καταναλώνονται για τη μεγάλη αποτελεσματικότητά τους στη μείωση της χοληστερίνης η πρώτη και για την γενικότερη θωράκιση του οργανισμού του δεύτερου καθώς οι μελέτες καταλήγουν ότι τα συστατικά του ελευθερώνουν ουσίες του ανθρώπινου οργανισμού που έχουν δράση έως και κατά του καρκίνου. Ήδη η σύγχρονη έρευνα κατέληξε και σε παρασκευή χαπιών με κύριο συστατικό το λυκοπένιο της ντομάτας είτε κατά της χοληστερίνης είτε για αποτοξίνωση και ευεξία. Εντούτοις στην τρέχουσα έννοια των φαρμακευτικών φυτών παραμένουν κάποιες κοινοτυπίες με βασικότερες αυτήν που θέλει τη χρήση «παραδοσιακών» βοτάνων σε μικρή κλίμακα με στόχο τη βελτίωση της υγείας και της εμφάνισης μας και αυτήν που συνδέει τη χρήση τους με τον ερασιτεχνισμό και την πρόληψη. Η ιστορία των φαρμακευτικών φυτών είναι γεμάτη από μύθους που έως και σήμερα δεν έχει κατορθωθεί ένας σαφής διαχωρισμός μεταξύ των αξιόπιστων μαρτυριών του παρελθόντος από τη μη αξιόπιστες.

 Τα Βότανα στις εποχές των μύθων

  Η ίαση , τα ιάματα και οι γνώστες τους δεν θα μπορούσαν παρά να αποτελέσουν ένα πολύ σημαντικό κομμάτι , να θεοποιηθούν , να λατρευτούν και μέσα από τους μύθους τους να διδάξουν αλλά και να παραμείνουν αξέχαστοι. Ισχυρό σύμβολο της μύησης στη βοτανοθεραπεία είναι ο Κένταυρος Χείρωνας. Πλάσμα μυθικό που έμενε στο Πήλιο, μέρος  προικισμένο με πολλά αυτοφυή θαυματουργά φυτά που αποτέλεσαν υλικά για μια πλειάδα ιαμάτων αλλά και που έκαναν τους ανθρώπους να γνωρίζουν σιγά σιγά- εμπειρικά έστω – όλο και περισσότερα από τα μυστικά της φύσης. Ο Κένταυρος Χείρωνας είναι Γιος του Κρόνου και της Ωκεανίδας Φιλύρας και δάσκαλος πολλών γνωστών μυθολογικών ηρώων. Είναι ο πρώτος που χρησιμοποίησε βότανα για τη θεραπεία ασθενειών και τραυμάτων. Σύμφωνα με το μύθο ο Χείρωνας ανήκε στην ξεχωριστή εκείνη φυλή των Κενταύρων, οι οποίοι είχαν θεϊκή καταγωγή και, σε αντίθεση με τους υπόλοιπους Κένταυρους, ήταν σοφοί, δίκαιοι, καλόκαρδοι, φίλοι και συμπαραστάτες των ανθρώπων.

Οι Έλληνες διηγούνταν ότι ο Κρόνος, ο πατέρας του Δία, ερωτεύτηκε με πάθος παράφορο την πανέμορφη Ωκεανίδα Φιλύρα. Η δύστυχη, φοβούμενη την οργή της γυναίκας του Κρόνου Ρέας, προσπάθησε να αποκρούσει τον Κρόνο. Ο πανίσχυρος θεός εξακολούθησε να πολιορκεί στενά το αντικείμενο του πόθου του. Τότε ο Κρόνος μεταμορφώθηκε σε περήφανο άτι και η Νύμφη μαγεμένη από την ομορφιά του το πλησίασε να το χαϊδέψει. Από την ένωση αυτή γεννήθηκε ο Κένταυρος Χείρωνας.

 

Οι πλανήτες και ό,τι συμβόλιζαν ή σήμαιναν , οι εποχές, οι ώρες της μέρας, οι γιορτές για τους θεούς άρχισαν να σχετίζονται με τη χρήση και το αποτέλεσμα των θεραπειών έφτασε να μην είναι τόσο σχετικό με τα φυτά τα ίδια αλλά με την ανώτερη θέληση και μοίρα τους. Τα φυτά έπαιζαν άρχισαν να έχουν ολοένα και σημαντικότερο ρόλο στην καθημερινότητα, την οικονομία, τις συναλλαγές, τις μετακινήσεις αλλά και τη λατρευτική τους ανάγκη. Ο Κένταυρος Χείρωνας είναι το δυνατότερο σύμβολο του θεραπευτή στην ελληνική μυθολογία άλλα πολλά από τα φυτά είναι σ αυτήν συνδεδεμένα με το Δωδεκάθεο αλλά και τις θεότητες της φύσης. Ο Απόλλωνας, η Άρτεμις, η Αφροδίτη είναι κάποιοι από τους Θεούς. Σύμβολο του φωτός και της χαράς ο πρώτος συνδέθηκε με αρκετά φυτά για να αιτιολογήσουν τα δώρα που έβρισκαν οι άνθρωποι της εποχής στη φύση. Το πιο γνωστό σύμβολο του Απόλλωνα από τα φυτά είναι βέβαια η Δάφνη του που τη χρησιμοποιούσε η Αρχιέρειά του, η μυστικιστική Πυθεία για να προβλέψει το μέλλον. Η Άρτεμις, θεά της φύσης έχει επίσης ιερά φυτά όπως και η Αφροδίτη που συμβολίζει το κάλλος- καθώς τα φυτά τα ίδια προσφέρουν μια μεγάλη ευχαρίστηση οπτική και ευωδίας.

Ήρωες, αγαπημένοι των θεών, με τεράστια δύναμη ή με υμνητή ομορφιά ή καλοσύνη συνδέθηκαν επίσης με πολλά εκ των φυτών ώστε να δοθεί πίσω από το μύθο το μήνυμα των ιδιοτήτων των φυτών αυτών ή να αιτιολογηθεί η ίδια τους η παρουσία καθώς τιε περισσότερες φορές τα φυτά δεν ήταν, παρά το αποτέλεσμα ενός θαύματος, μιας καλοσύνης ή μιας χάρης από τους θεούς.

 Τα περισσότερα των φυτών, κυρίως αυτά με όμορφα άνθη ή μυρωδιά συνδέθηκαν με ιστορίες αγάπης και θανάτου έχοντας στον πυρήνα τους το μήνυμα της αθανασίας αφού πολλά εξ αυτών δεν ήταν παρά το δημιούργημα των θεών μετά από το θάνατο ενός αγαπημένου θνητού. Η σύνδεση της γνώσης της  βοτανοθεραπείας με τους θεούς δεν ήταν μια υπερβολή αλλά η φυσική κατάληξη της σχέσης των ανθρώπων με τα φυτά.