Η ιστορία και η κουλτούρα των βοτάνων στους λαούς

Ελλαδικός χώρος- Δυτική κουλτούρα

Ο Ιπποκράτης, συστηματοποιήσε και δημιούργησε την πρώτη ιστορικά καταγεγραμμένη ταξινόμηση και ομαδοποίηση των φυτών διαχωρίζοντας το μύθο και το μυστηριακό από τα βότανα και τις θεραπείες τους.

Αναφέρθηκε σε 236 διαφορετικές φαρμακευτικές ουσίες από βότανα και συστηματοποίησε τη θεωρία των ιδιοσυγκρασιών, κάτι που είχε υπανιχθεί και ο Όμηρος.
Τον Ιπποκράτη συνεπικούρησε ο Αριστοτέλης με τα δύο περί βοτάνων έργα του και ακολούθησαν οι Θεόφραστος , πρόδρομος της φαρμακογνωσίας με έργο 9 βιβλίων Περί φυτών Ιστορίες , ο Διοσκουρίδης, ο Γαληνός και ο Κέλσος.
Από αυτούς ως τον Παράκελσο μεσολάβησαν ολόκληρες εποχές.


 Η Ιπποκρατική θεωρία

Αν οι άνθρωποι ζούσαν σωστά και τρέφονταν σωστά, τότε δεν θα υπήρχε η ιατρική, επειδή απλώς, δεν θα υπήρχαν αρρώστιες.

 Η άποψη αυτή διατυπώθηκε πριν από μερικές χιλιάδες χρόνια και ανήκει στον πατέρα της ιατρικής επιστήμης, τον Ιπποκράτη.

Πόσες φορές η σημερινή επιστήμη ανατρέχει άραγε στα λόγια του; Αυτός ο φωτισμένος γιατρός του αρχαίου κόσμου, που μας άφησε έξι πρωτοποριακές πραγματείες για τη διατροφή, προσδιόρισε ένα σημαντικό ρόλο των αρωματικών φυτών και των βοτάνων, ορίζοντας ότι η τροφή πρέπει να εμπλουτίζεται από αρώματα για να χορταίνει κανείς με πιο λίγο φαγητό.

 Κι ένας μεταγενέστερος, φωτισμένος επίσης, γιατρός, ο Γαληνός, όρισε τρεις τομείς για το θεραπευτικό μέρος της ιατρικής: τη δίαιτα, τη χειρουργική και τη «φαρμακεία»

Ο διαχωρισμός ανάμεσα στη τροφή και το φάρμακο ήταν στα αρχαία χρόνια πολύ δύσκολη υπόθεση. Οι γιατροί της αρχαιότητας ήταν ευθυγραμμισμένη στην Ιπποκράτεια λογική που ήθελε τη τροφή να είναι μαζί και φάρμακο, διαδραματίζοντας καθοριστικό ρόλο στην υγεία του ανθρώπου. Οι διδαχές του πατέρα της ιατρικής όχι μόνο διατηρούνται για αιώνες, αλλά δίνουν και την ευκαιρία στους μεταγενέστερους ιατρούς να συνεχίσουν την έρευνα. Οι τροφές είναι θερμές και ψυχρές, εκείνες που προκαλούν θέρμανση ή ψύχος. Ο Γαληνός, διάσημος γιατρός της αρχαιότητας, αναφέρεται λεπτομερώς σε βότανα που αποτελούν και τροφές και φάρμακα:

«… Δεν είναι μόνο τροφές αλλά και φάρμακα… Το μαρούλι είναι και τροφή και ψυχρό φάρμακο ενώ η ρόκα είναι και τροφή και θερμό φάρμακο… Παρομοίως και το σινάπι και η πέπερις και ο άνηθος και ο πήγανος και η ρίγανη και το φλισκούνι και η μέντα και η θρούμπα και το θυμάρι είναι όλα και τροφές και θερμά φάρμακα…»

(Γαληνός. Περί κράσεων ).

 Οι τύποι που καθόρισε ο Ιπποκράτης είναι τέσσερις και σήμερα, αυτοί εξετάζονται κατά κύριο λόγ στη Δυτική Ομοιοπαθητική.

Ο αιματώδης 

Ο μελαγχολικός 

Ο χολερικός 

Ο φλεγματικός

Αυτοί οι τύποι καθόρισαν εκτός από τις θεραπείες τη συνισταμένη της ορθής διατροφής που αποτελεί το μοντέλο της Μεσογειακής δίαιτας.

  

Μέχρι την εποχή του Ιπποκράτη (468 – 377π.Χ.) η Ευρωπαϊκή βοτανολογική παράδοση είχε ήδη απορροφήσει ιδέες από την Ασσυρία και την Ινδία, με τα βότανα της Ανατολής, όπως ο βασιλικός και το τζίντζερ, έχαιραν ιδιαίτερης εκτίμησης και πολύπλοκη θεωρία των διαθέσεων και των ουσιωδών υγρών του σώματος είχε ήδη αρχίσει να διαμορφώνεται. 

Ο Ιπποκράτης ταξινόμησε σε κατηγορίες όλες τις τροφές και τα βότανα ανάλογα με τη θεμελιώδη τους ιδιότητα - θερμό ή ψυχρό, ξηρό ή υγρό – και θεωρούσε ότι η καλή υγεία διατηρείται όταν οι ιδιότητες αυτές είναι σε ισορροπία, καθώς και με την φυσική άσκηση και τον άφθονο καθαρό αέρα. 

Ο Πεδάνιος Διοσκουρίδης έγραψε το κλασικό του κείμενο De Materia Medica γύρω στο 60μ.Χ. και το βιβλίο αυτό παρέμεινε τοπρότυπο εγχειρίδιο για 1.500 χρόνια. Λέγεται ότι ο Διοσκουρίδης ήταν είτε ο γιατρός του Καίσαρα και της Κλεοπάτρας είτε, πιο πεζά, στρατιωτικός γιατρός κατά τη βασιλεία του Αυτοκράτορα Νέρωνα. Πολλές από τις δράσεις των βοτάνων που περιγράφει ο Διοσκουρίδης μας είναι οικείες σήμερα: ο μαϊντανός ως διουρητικό, το μάραθο ως γαλακταγωγό, το μαρρούβιο αναμιγμένο με μέλι ως αποχρεμπτικό.

 Οι ελληνικές ιατρικές θεωρίες έφτασαν στη Ρώμη γύρω στο 100π.Χ. 

Με τον καιρό έγιναν πιο μηχανιστικές, παρουσιάζοντας το σώμα σαν μηχανή που πρέπει να
επιδιορθωθεί δραστικά αντί, σύμφωνα με την επιταγή του Ιπποκράτη να αφεθούν οι νόσοι να θεραπευθούν μόνες τους. Η ιατρική έγινε μια προσοδοφόρος επιχείρηση με πολύπλοκα, ακριβά γιατρικά από βότανα. 

Αντίθετος με την πρακτική αυτή ήταν ο Κλαύδιος Γαληνός (131 – 199μ.Χ.) που γεννήθηκε στην Πέργαμο της Μικρά Ασίας και ήταν γιατρός της αυλής του αυτοκράτορα Μάρκου Αυρήλιου. Ο Γαληνός ξαναδούλεψε πολλές από τις παλιές ιδέες του Ιπποκράτη και διατύπωσε τις θεωρίες των διαθέσεων. Τα βιβλία του έγιναν γρήγορα τα πρότυπα ιατρικά εγχειρίδια όχι μόνο στη Ρώμη, αλλά και για τους μεταγενέστερους. Άραβες και μεσαιωνικούς γιατρούς και οι θεωρίες του επιζούν ακόμα και σήμερα στην ιατρική Γιουνάνι.

Ο Γαληνός μας άφησε επίσης μία τεράστια κληρονομιά, τα Γαληνικά του σκευάσματα που μπορούν και σήμερα να ανταγωνιστούν επάξια περίπλοκα θεραπευτικά σκευάσματα εξωτερικής χρήσης και καλλυντικά.